मंचकी निद्रा. By- Nilesh Konde-Deshmukh.

मंचकी निद्रा 

श्री तुळजाभवानी देवी वर्षातून ३ वेळा निद्रा घेत असते या निद्रा दोन प्रकारच्या मंचकावर (पलंगावर) होत असतात ते खालीलप्रमाणे.

१) चांदीचा मंचक

२) लाकडी मंचक

"महाराष्ट्राची कुलस्वामिनी आई तुळजाभवानी आदिशक्ती ही वर्षातून २१ दिवस निद्रा घेते.उरलेले ३४४ दिवस देवी अष्टौप्रहर जाग्रृत असते. असे असणारे तुळजाभवानी शक्तीपिठ एकमेव द्वितीय आहे. देवीची मंचकी निद्रा २१ दिवसात विभागलेली आहे. मंचक याचा अर्थ पलंग असा आहे. देवी भवानीची निद्रा तीन प्रकारात विभागली आहे ती अशी,

१) घोर निद्रा :- नवरात्रीच्या आधी देवी योगनिद्रेत होती म्हणजे महिषासुराशी युध्द करण्यापूर्वीदेवी ही निद्रा घेत होती पण महिषासुराचे देवतांवरचे वाढते अत्याचार पाहून ब्रह्म-विष्णू आणि महेश देवीला आठ दिवसानंतर योग निद्रेतून उठवून देवदेवतांचे रक्षण करण्याची विनवणी करतात.या निद्रेतून जागी होऊन देवीने घोर रूप प्रकट केले या मुळे या निद्रेस घोर निद्रा म्हणतात.

ही निद्रा तुळजाभवानी मंदिर संस्थानात असलेल्या चांदीच्या मंचकावर भाद्रपद वद्य अष्टमी ते भाद्रपद अमावस्या समाप्ती पर्यंत निद्रा असते आणि अश्विन शुद्ध प्रथमा ला देवी सिंहासनावर आरूढ होते.

२) श्रम निद्रा :- घोर निद्रेतुन जागी होऊन देवीने महिषासुराचे चाललेले अधर्म कारस्थान पाहून युद्धास तयार झाली नऊ दिवस आसुरांसोबत युध्द केले.नवव्या दिवशी आसूर शरण आला देवीच्या चरणी स्थान मागून देवतांची माफी मागितली.यावेळी नऊदिवस युध्दामुळे देवीला थकवा आल्याने शारदिय नवरात्रा नंतर पाच दिवसाची निद्रा घेते यालाच श्रमनिद्रा असे म्हणतात.या निद्रेसाठी तुळजाभवानी चे माहेर अहमदनगराहुन पलंग येतो त्यावर आईसाहेब निद्रा घेतात या निद्रेस मंचकी निद्रा म्हणतात ही निद्रा माहेरच्या लाकडी पलंगावर अश्विन शुद्ध दशमी (दसरा) ते अश्विन शुद्ध पौर्णिमा (कोजागिरी पौर्णिमा) पर्यंत असते.नंतर देवी पुन्हा सिंहासनावर आरूढ होते.

निद्रा घेण्याच्या आधी देवीला १०८ साड्या नेसवल्या जातात.हा पलंग पायी तुळजापूरला दसऱ्याच्या आदल्या दिवशी आणला जातो. पहाटे देवी सीमोल्लंघन खेळून या पलंगावर निद्रा घेते.

३) मोह निद्रा :- शाकंभरी नवरात्रीच्या दरम्यान चांदीच्या मंचकावर पौष शुद्ध प्रथमा ते अष्टमी काळात देवी निद्रिस्त असते.देवीची मोह निद्रा हे स्रृजनाचे प्रतिक असुन ८ दिवस हे निद्रा काळाचे संपल्या नंतर नवमी म्हणजे तुळजाभवानी प्रकट दिवस किंवा जन्म दिवस असतो.त्या मुळे या निद्रेस मोह निद्रा म्हणतात हे नऊ दिवस म्हणजे नऊ महिन्यांचे सुचक आहेत जसे नऊ महिन्यांनी स्रृजन होते तसाच हा कालावधी असतो.

देवी शारदीय अश्विन नवरात्रा आधी आठ दिवस चांदीच्या मंचकावर निद्रा घेते.

शारदीय अश्विन नवरात्रानंतर,पाच दिवस माहेरच्या लाकडाच्या पलंगावर विश्रांती निद्रा घेते.आणि शाकंभरी पौष नवरात्री दरम्यान देवी आठ दिवस चांदीच्या मंचका वर निद्रा घेते.

अशा अवघ्या विश्वाचा भार सोसुन विसावा घेण्यासाठी आई गादीवर असते म्हणुन तमाम देवी भक्त तथा देवीचे आराधी देवीच्या या निद्राकालात गादी,उशी,तक्क्या यासारख्या सर्व सुखासनांचा त्याग करतात.

आईराजा उदो उदो..!!